Wat zijn boventonen?

Een prachtig geluidsvoorbeeld met boventonen vind je hier:

Hierbij hoor je het lied ‘Amazing Grace’ in boventonen.

Heb je het voorbeeld geluisterd? Dan ben je vast gefascineerd door de manier waarop er gezongen wordt! Vandaag ga ik je uitleggen hoe je zelf boventonen kunt leren zingen!

Een klank bestaat uit meerdere frequenties. Boventonen hebben frequenties die veelvouden zijn van de frequentie van een grondtoon. De boventonen vormen een vaste reeks, afhankelijk van de grondtoon. Hoe lager de grondtonen zijn, hoe meer boventonen je met het gehoor kunt waarnemen uit de boventoon reeks. In een muzikale toon wordt de klankkleur van een toon bepaald door de verhoudingen waarin, naast de zuivere grondtoon, de harmonische boventonen aanwezig zijn. Doordat in een toon al veel harmonische boventonen aanwezig zijn, zullen veel boventonen verwant klinken met de toon.

In het stuk ‘Numerology’ van Mark Van Tongeren & Rollin Rachele kun je de opeenvolgende boventonenreeks beluisteren.

Hoe kun je zelf boventonen leren zingen?

Als we zingen wordt de grondtoon gevormd door de stembanden. De fluittonen daarboven worden gevormd door de resonantie in de mondholte. De vorm en het volume waarmee je zingt, bepalen welke boventonen er mee kunnen resoneren.

Je kunt het aanzetstuk (mond- en keelholte) zien als een stelsel van gekoppelde resonatoren, met elk een eigen resonantiefrequentie.

Wanneer we zingen kunnen we de boventonen versterken door middel van onze articulatoren:

1.       De tong

2.       De kaak

3.       De lippen

Wanneer je met een groep zingt kun je elkaars boventonen versterken door gezamelijk 1 grondtoon te zingen of door alleen mannen/vrouwen samen te laten zingen op dezelfde grondtoon. Begeleiding van bijvoorbeeld een tanpura of shrutibox kan hierbij ondersteunend dienen. Wanneer je met mannen en vrouwen samen zingt, kan een stemvork helpen omdat A 440 een fijne grondtoon is voor zowel mannen als vrouwen. Je kunt ook de mannen boventonen laten zingen en de vrouwen de boventonen van de mannen na laten zingen. Je kunt iemand die niet zo wendbaar is in toonhoogte het beste laten beginnen en de rest hierop aan laten sluiten.

De boventoontelefoon

Wanneer je het lastig vindt om boventonen bij jezelf waar te nemen kun je gebruik maken van de ‘boventoon telefoon’. Hierbij plaats je een hand een klein stukje voor de mond en een klein stukje van het oor, hierdoor weerkaatst het geluid tegen de hand en worden de boventonen versterkt.

Welke boventoontechnieken zijn er bij het zingen?

Wanneer we zingen zijn er verschillende boventoon technieken.

1. De orale techniek. Boventonen op M-OE-U-IE

De OE-UU-IE klanken klinken open en helder en zijn gekoppeld aan de spreekstem. De resonans vindt plaats in de mondholte. Je kunt dit controleren door je neus dicht te knijpen bij het zingen; je kunt dan toch door zingen. Maak de binnenruimte groot bij het zingen van de OE en laat hierbij de tong zakken. Je kunt hierbij denken aan: een innerlijke lach, gaap stand, verbaasd zijn, een bal achterin je keel visualiseren of verwonderd kijken. Bouw het oefenen op: OE-UU, UU-IE, IE-UU, UU-OE. Maak de klinker overgangen zo langzaam mogelijk. Je kunt de MM gebruiken voorafgaand aan de klinkers om de toon voorin te laten ‘zoemen’. Zet de tonen niet vanuit een glottisslag aan, waarbij de stemspleet kort dichtklapt en de trilling van de stembanden kort wordt onderbroken, maar vanuit een open (zachte) aanzet. Wanneer je zingt is het fijn te blijven bewegen. Neem voor de UU de hele wervelkolom mee.

2. De orale techniek. Boventonen op N-O –EU- IE

Bij de ‘N’ vindt de afsluiting niet plaats door het sluiten van de lippen zoals bij de ‘M’, maar met de tong. Let erop dat je niet alles op 1 adem zingt, behoud de vitaliteit in je stem.

3. Nasorale techniek. Boventonen op NG-OE-O-A-È-É-I

Bij de nasorale techniek gebruik je zowel de resonans van de mond- als de neusholte. De tong is als een prop watten die zacht tegen je verhemelte aan tikt. De tongpunt is in deze techniek naar beneden gericht en niet actief. Hoe minder je spant, des te meer geluid er komt. Oefen maar eens met je vingers op je wangen en trek daarbij een rimpel in je neus. In de nasorale techniek kun je de cirkel van de lippen afwisselend groot en klein maken. Let op dat je bij de aa-klank de kaak laat zakken (niet breed trekken zoals bij de é). Behoud de open keel stand. Oefen eerst met de NG voorafgaand aan de klinkers en vervolgens zonder de NG. Bij de ‘NG’ maak je de afsluiting bij de tongrug. Laat het zachte verhemelte zakken. Het is ook fijn deze techniek met de handen achterin je nek te oefenen. Oefen in het middengebied of hoog in de stem. Zing niet ingehouden maar juist naar buiten. Om de goede plek te vinden voor het vormen van de ‘NG’ kun je ook voor de spiegel oefenen en met een lichtje in je mond schijnen. Je sluit achterin je mond de doorgang van de lucht. Je kunt het geluid van een brommer of motor nadoen die voor rood licht staat te wachten. Bij een gesloten gehemelte krijg je lagere boventonen dan met een open keel stand.

De opbouw voor het oefenen van deze techniek:

*Zing woorden die op NG eindigen.
*Repeteer / herhaal 1 woord achter elkaar (bijv. ZINGINING, LANGANGANG, LONGONGONG).
*Begin met zingen op de NG (bijv. NGANGANGANG). Houd de aanzet achterin je keel (denk aan de duitse ‘G’ als in Lady ‘Gaga’). Start met de ‘O’, dan de ‘A’. Maak de NG steeds korter en de klinkers steeds langer. Let erop dat je het verhemelte niet optrekt.
*In de laatste fase zing je de klinkers zonder de NG ervoor, maar houd de mondpositie in dezelfde stand.

4. Bird techniek

Om de Bird- techniek te leren kun je eerst het woord ‘bird’ voor jezelf uitspreken. Houd de R lang aan. Voor de bird-techniek moet je de tong inrollen (niet inslikken). Je houdt het puntje van je tong rechtop omhoog onder je verhemelte tot hij verticaal staat. Om dit te oefenen kun je een ademmeditatie doen met een omgeslagen tong en de mond dicht van 5 minuten. Ook kun je deze techniek voorbereiden met lip- en tongoefeningen.
Druk nu de randen van de tong opzij en duw ze hard tegen de kiezen aan. Maak een gootje van de tong. Door je mond als een snavel te houden kun je de IR-toon versterken. De wangen trekken hierbij naar binnen. Slik het geluid niet in maar blijf over je tong heen zingen. Neem regelmatig even pauze tussendoor want het is een intensieve techniek om lang achter elkaar te oefenen. Je kunt de boventonen in de bird-techniek lager laten worden door het puntje van je tong langzamerhand op te rollen naar je huig en hoger door je tong te ontrollen naar de I.

Door bijvoorbeeld HIER of ZIER te zingen zing je van de I naar de R. Door bijvoorbeeld het Engelse woord TREE te zingen, zing je van de R naar de I. Het beste resultaat geeft het bewegen van de tong, met een kleine verandering van de lippen naar de vorm van de I bij de hoogste boventonen. Zing hard maar forceer de toon niet. Blijf vanuit de onderste ademruimte werken. Varieer met de lippen naar voren en naar achteren (als een snavel) en de tongpunt naar voren en naar achteren. Wissel deze twee technieken af. Door beide technieken te combineren kun je de boventonen optimaal versterken. In de bird-techniek hoor je de boventonen het meest. Als hulpmiddel om de BIRD-techniek te leren kun je gebruik maken van de i-ruit.

5. Nasale techniek op MM – NN – NG

Bij de nasale techniek gaat de lucht uitsluitend door de neus. Als je de neus dichtknijpt, stopt het zingen. Je kunt in deze techniek ‘innerlijk kathedralen’ of ‘ingeperkt vocalen’ op alle klinkers. Afhankelijk van de bewegingen van de mond, veranderen de boventonen. Je kunt dit zelf bijvoorbeeld oefenen door de MM te zingen en innerlijk de OE-UU-IE te zingen terwijl je mond dicht is en je 1 oor dicht drukt. Het verschil tussen de nasorale en de nasale techniek is dat je bij de nasorale techniek duidelijk het verschil tussen de klinkers hoort en bij de nasale techniek niet. Beweeg niet te snel; je kunt de boventonen juist isoleren door te vertragen. De lippen vormen de klanken en de kaak volgt. De tong blijft op 1 plek bij de nasale techniek. Laat in deze techniek eerst duidelijk horen waar je heen wilt.

6. Keelzang (Chuumi)

Khoömei

Naast de genoemde nasorale, orale en nasale technieken, bestaat er ook de keelzang die vaak wordt gebruikt in de Mongolië, de Tuvaanse muziektraditie, door Tibetaanse monniken, Khakassië en Althai. In deze boventoon zangtechniek, Khoömei genaamd, produceren de Tuvaanse keelzangers één basistoon en tegelijkertijd één of twee boventonen op 1 ademstroom. Het wordt daarom ook wel ‘thin whisteling overtone singing’ genoemd. Het typische keelgeluid krijgt vorm door de stand van de lippen, tong, kaakbeenderen, verhemelte en strottehoofd en hun onderlinge verhouding. De zangtechniek wordt van generatie op generatie al doorgegeven door middel van imitatie. Khoömei is de oudste keelzang techniek en is ontstaan doordat de nomaden de natuur imiteerden: de steppen, rivieren, bergen, wind, dieren. De Tuvaanse muziek is doordrenkt van anisme; het geloof dat alle dingen een ziel hebben of door geesten worden bewoond. Khoömei is minder krachtig dan de keelzang techniek Sygyt en klinkt nasaler. Khoömei past goed bij het 2 snarige instrument ‘igil’ vanwege haar karakter. Khoomei klinkt sober, met glinsterende harmonischen, een gematigd tempo en zelfs luidheid. De boventonen zijn relatief gezien ingetongen in de ornamentatie van de melodie met korte sierlijke noten, die de melodie verfraaien en de puls accentueren.

Sygyt / Sigit

Bij Sygyt wordt simultaan een fluittoon ontwikkeld die aan een begeleidend instrument doet denken.

Kargiran

Kargiran is een reeks lang aangehouden klanken in combinatie met een hese keelklank.

Borbannadir

Bij Borbannadir worden de lippen stijf op elkaar gedrukt en hoor je enkel een bromgeluid, wat doet denken aan kabbelend water.

Ezengileer

Evenals bij Borbannadir worden de lippen stijf op elkaar gedrukt en hoor je enkel een bromgeluid.

Breng je eigen boventonen in beeld!

Via http://www.sygyt.com/en/overtone-analyzer-editions kan je een gratis programma downloaden waarmee je je eigen boventonen in beeld kunt brengen.

Ik heb wat voorbeelden opgenomen van verschillende boventoon technieken.

De onderste lijn is ruis van de microfoon. Daarboven zie je de grondtoon en daarboven de boventonen die meeklinken.

Ik wens je veel plezier en succes met oefenen!